Trong bối cảnh nền kinh tế còn phải đối diện với không ít khó khăn, ngành Tài chính nói chung, lĩnh vực hải quan nói riêng đã, đang tích cực đẩy mạnh cải cách, hiện đại hóa. Thời gian qua, ngành Hải quan đã chủ động tháo gỡ thể chế để phục vụ doanh nghiệp; Chú trọng xây dựng Chính phủ điện tử, Chính phủ số; Tăng cường hợp tác đi đôi với đẩy mạnh thanh tra, kiểm soát để cải thiện môi trường kinh doanh... góp phần tạo thuận lợi thương mại, thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội.
Tiếp tục tháo gỡ thể chế để phục vụ doanh nghiệp
Ngay sau đại dịch COVID-19, để góp phần khôi phục nền kinh tế đất nước, Tổng cục Hải quan đã kịp thời sửa đổi, bổ sung các quy định bất cập, vướng mắc phát sinh trên thực tế. Theo đó, Tổng cục Hải quan đã trình Bộ Tài chính ban hành Thông tư số 33/2023/TT-BTC ngày 31/5/2023 thay thế các thông tư về xuất xứ hàng hóa trước đó để đơn giản hóa thủ tục xác định trước xuất xứ hàng hóa, đồng thời quy định khi làm thủ tục hải quan, người khai hải quan không phải nộp chứng từ chứng nhận xuất xứ hàng hóa cho cơ quan Hải quan; trường hợp người khai hải quan đề nghị nộp chứng từ chứng nhận xuất xứ hàng hóa hoặc văn bản thông báo kết quả xác định trước xuất xứ, cơ quan Hải quan tiếp nhận và kiểm tra theo quy định. Tổng cục Hải quan đã tham mưu Bộ Tài chính ban hành Thông tư số 31/2022/TT-BTC ban hành Danh mục hàng hóa xuất khẩu, nhập khẩu Việt Nam thay thế danh mục tại Thông tư số 65/2017/TT-BTC và Thông tư số 09/2019/TT-BTC.
Triển khai Đề án “Phát triển ứng dụng dữ liệu về dân cư, định danh và xác thực điện tử, phục vụ chuyển đổi số quốc gia giai đoạn 2022 - 2025, tầm nhìn đến năm 2030” được phê duyệt tại Quyết định số 06/QĐ-TTg ngày 06/01/2022 của Thủ tướng Chính phủ, Tổng cục Hải quan đã sửa đổi, bổ sung 03 văn bản quy phạm pháp luật có quy định liên quan đến nộp sổ hộ khẩu giấy, gồm: Nghị định số 134/2016/NĐ-CP ngày 01/9/2016 của Chính phủ quy định chi tiết một số điều và biện pháp thi hành Luật Thuế xuất khẩu, thuế nhập khẩu; Thông tư số 12/2015/TT-BTC ngày 30/01/2015 của Bộ Tài chính quy định chi tiết thủ tục cấp chứng chỉ nghiệp vụ khai hải quan, cấp và thu hồi mã số nhân viên đại lý làm thủ tục hải quan; trình tự, thủ tục công nhân và hoạt động đại lý làm thủ tục hải quan; Thông tư số 22/2019/TT-BTC ngày 16/4/2019 của Bộ Tài chính sửa đổi, bổ sung một số điều của Thông tư số 12/2015/TT-BTC; bãi bỏ 01 văn bản là Thông tư số 20/2014/TT-BTC ngày 12/2/2014 của Bộ Tài chính quy định việc nhập khẩu xe ô tô, xe mô tô theo chế độ tài sản di chuyển của công dân Việt Nam định cư ở nước ngoài đã được giải quyết đăng ký thường trú tại Việt Nam.
Cùng với đó, Tổng cục Hải quan phối hợp với Cục Tin học và Thống kê Tài chính (Bộ Tài chính) và Trung tâm Cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư của Bộ Công an (trực thuộc C06 Bộ Công an) để trao đổi, thống nhất phương án kết nối, chia sẻ dữ liệu giữa Tổng cục Hải quan và Cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư.
Hiện nay, Tổng cục Hải quan đã, đang tập trung tổng kết việc thi hành Luật Hải quan năm 2014 để có cơ sở xây dựng đề cương sửa đổi toàn diện luật này trong thời gian tới. Bên cạnh đó, thực hiện Đề án 38 Thủ tướng Chính phủ, Quyết định số 38/QĐ-TTg ngày 12/01/2021 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Đề án Cải cách mô hình kiểm tra chất lượng, kiểm tra an toàn thực phẩm đối với hàng hóa nhập khẩu, từ năm 2021 đến nay, Tổng cục Hải quan tập trung nghiên cứu, phối hợp với các bộ, ngành liên quan xây dựng, trình Bộ Tài chính dự thảo Nghị định quy định về cơ chế quản lý, phương thức, trình tự, thủ tục kiểm tra chất lượng, kiểm tra an toàn thực phẩm đối với hàng hóa nhập khẩu; Hoàn thiện dự thảo Nghị định và Thông tư về kết nối và chia sẻ thông tin trong lĩnh vực xuất khẩu, nhập khẩu, quá cảnh hàng hóa; xuất cảnh, nhập cảnh, quá cảnh người và phương tiện vận tải theo cơ chế một cửa quốc gia...
Đối với Nghị định và Thông tư quy định chi tiết một số điều và biện pháp thi hành Luật Hải quan về thủ tục hải quan, kiểm tra, giám sát hải quan và kiểm soát hải quan, đây là những văn bản pháp luật mang tính “xương sống” của ngành Hải quan. Theo chương trình xây dựng pháp luật và xuất phát từ tình hình, yêu cầu thực tế, Tổng cục Hải quan đang nỗ lực tổng hợp các bất cập, vướng mắc phát sinh và kiến nghị, đề xuất từ phía doanh nghiệp cũng như các bên liên quan để nghiên cứu bổ sung, hoàn chỉnh các dự thảo Nghị định sửa đổi, bổ sung Nghị định số 08/2015/NĐ-CP và Nghị định số 59/2018/NĐ-CP, dự thảo Thông tư sửa đổi, bổ sung Thông tư số 38/2015/TT-BTC và Thông tư số 39/2018/TT-BTC để trình ban hành trong thời gian tới, qua đó đáp ứng nhu cầu thực hiện thủ tục hải quan, kiểm tra, giám sát, kiểm soát hải quan.
Thời gian qua, Tổng cục Hải quan đã xây dựng, trình Bộ Tài chính trình Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định số 628/QĐ-TTg ngày 20/5/2022 phê duyệt Chiến lược phát triển hải quan đến năm 2030 với mục tiêu xây dựng Hải quan Việt Nam chính quy, hiện đại, ngang tầm Hải quan các nước phát triển trên thế giới, dẫn đầu trong thực hiện Chính phủ số, với mô hình Hải quan số, Hải quan thông minh; nâng cao chất lượng phục vụ người dân, doanh nghiệp trong thực hiện thủ tục hải quan, quản lý hải quan; quản lý thu thuế đối với hoạt động xuất nhập khẩu hiệu quả; tạo thuận lợi cho hoạt động thương mại, du lịch và vận tải hợp pháp qua biên giới, tạo môi trường xuất nhập khẩu minh bạch, công bằng, góp phần nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia; phòng, chống buôn lậu, gian lận thương mại và vận chuyển trái phép hàng hóa qua biên giới, góp phần đảm bảo an ninh, an toàn xã hội và bảo vệ lợi ích, chủ quyền quốc gia.
Tổng cục Hải quan chú trọng rà soát, hoàn thiện các quy trình, quy chế nghiệp vụ, giúp cơ quan Hải quan địa phương tổ chức thực thi pháp luật, giải quyết thủ tục, hồ sơ hải quan, hồ sơ thu thuế nhằm tạo điều kiện thuận lợi tối đa cho doanh nghiệp.
Giao chỉ tiêu cải cách hành chính, tạo thuận lợi thương mại
Để tạo thuận lợi tối đa cho doanh nghiệp xuất nhập khẩu, tiết kiệm thời gian, chi phí, rút ngắn thời gian thông quan, giải phóng hàng hóa, ngay từ đầu năm 2023, Tổng cục Hải quan ban hành quyết định giao chỉ tiêu cải cách hành chính, đơn giản hóa thủ tục hải quan, tạo thuận lợi thương mại. Theo đó, nâng cao chất lượng công tác phân tích, đánh giá rủi ro đảm bảo giảm 5% tỷ lệ tờ khai luồng đỏ, giảm 10% tờ khai luồng vàng. Giảm 10% thời gian thông quan, giải phóng hàng. Giảm 20% số lô hàng phải lấy mẫu phân tích, phân loại. Cắt giảm chứng từ thuộc bộ hồ sơ hải quan, cơ bản chuyển đổi sang chứng từ dưỡi dạng dữ liệu điện tử.
Cùng với đó, tăng số số cuộc thực hiện tham vấn giá theo hình thức gián tiếp của doanh nghiệp hạng 1 đến 4; Giảm 25% tỷ lệ số cuộc kiểm tra sau thông quan theo kế hoạch tuân thủ pháp luật của khai hải quan. Tăng 10% số lượng tờ khai hải quan làm thủ tục thông quan thông qua đại lý hải quan. Tăng 20% số lượng doanh nghiệp tự nguyện tham gia chương trình hỗ trợ khuyến khích doanh nghiệp tự nguyện tuân thủ pháp luật hải quan. Nâng cao chất lượng đối thoại, tháo gỡ kịp thời khó khăn, vướng mắc cho doanh nghiệp; Hoàn thành viên giải đáp vướng mắc thuộc thẩm quyền trong quá trình làm thủ tục hải quan trong vòng 2 giờ làm việc; Tăng số đối thoại với doanh nghiệp theo hình thức trực tuyến tối thiểu 01 lần/quý tại cấp Chi cục Hải quan và 02 lần/năm tại cấp Cục Hải quan tỉnh, thành phố; Giảm 50% số vụ khiếu nại các quyết định hành chính sai của cơ quan, công chức hải quan; Đảm bảo 100% TTHC trong lĩnh vực giám sát hải quan gồm TTHC liên quan đến yêu cầu bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ, TTHC liên quan đến hoạt động đại lý hải quan, TTHC liên quan đến hoạt động của các địa điểm làm thủ tục hải quan (kho, bãi, cảng, địa điểm kiểm tra tập trung hàng hóa xuất nhập khẩu...) được triển khai thực hiện trên Cổng dịch vụ công trực tuyến của Tổng cục Hải quan.
Đây là năm đầu tiên Tổng cục Hải quan giao chỉ tiêu cải cách hành chính, đơn giản hóa thủ tục hải quan, tạo thuận lợi thương mại cho các đơn vị thuộc và trực thuộc Tổng cục. Việc giao chỉ tiêu như một lời cam kết của Tổng cục Hải quan với cộng đồng doanh nghiệp và xã hội, đồng thời là nhiệm vụ, chỉ tiêu pháp lệnh của Tổng cục Hải quan đối với cơ quan Hải quan các cấp. Trên thực tế, cơ quan Hải quan các cấp đã rà soát nhiệm vụ trên các lĩnh vực công tác để nỗ lực phấn đấu đạt chỉ tiêu được Tổng cục Hải quan giao, hướng tới mục đích cuối cùng là phục vụ tốt hơn nhu cầu xuất nhập khẩu của doanh nghiệp.
Chú trọng xây dựng Chính phủ điện tử, Chính phủ số
Thực hiện chủ trương đẩy mạnh chuyển đổi số trong công tác quản lý nhà nước, Tổng cục Hải quan đã tham mưu Bộ Tài chính ban hành Quyết định số 1135/QĐ-BTC ngày 06/6/2023 phê duyệt Kế hoạch ứng dụng công nghệ thông tin trong hoạt động của Tổng cục Hải quan, phát triển Chính phủ số và bảo đảm an toàn thông tin mạng giai đoạn 2021 - 2025.
Theo đó, về ứng dụng phục vụ người dân, doanh nghiệp, Tổng cục Hải quan hoàn thiện các hệ thống công nghệ thông tin nghiệp vụ phục vụ làm thủ tục hải quan của người dân, doanh nghiệp, rút ngắn thời gian làm thủ tục hải quan cho người dân, doanh nghiệp thuộc nhóm 4 nước hàng đầu ASEAN; đẩy mạnh cung cấp dịch vụ công trực tuyến cho người dân, doanh nghiệp và các bên liên quan đáp ứng yêu cầu quản lý và thực hiện thủ tục hải quan; cung cấp dịch vụ công trực tuyến và thông tin trên Cổng thông tin điện tử Hải quan để phục vụ người dân và doanh nghiệp trong quá trình làm thủ tục hải quan trên nền tảng ứng dụng di động, trong đó đảm bảo 100% TTHC có nhu cầu sử dụng cao được cung cấp dịch vụ công trực tuyến mức độ 4 trên nhiều phương tiện truy cập khác nhau.
Theo Kế hoạch chuyển đổi số ngành Hải quan đến năm 2025, định hướng đến năm 2030, Tổng cục Hải quan tập trung hiện đại hóa và chuyển đổi số, đáp ứng yêu cầu quản trị thông minh, quản lý doanh nghiệp, hàng hóa xuất nhập khẩu, quá cảnh, phương tiện vận tải xuất cảnh, nhập cảnh, quá cảnh toàn diện từ khâu đầu đến khâu cuối của quá trình thông quan; có khả năng tích hợp, kết nối, chia sẻ thông tin với các bộ, ngành, doanh nghiệp thông qua Cơ chế một cửa quốc gia và sẵn sàng trao đổi dữ liệu hải quan với các nước trong khu vực và trên thế giới; có mức độ tự động hóa cao, ứng dụng các thành tựu khoa học công nghệ mới và hiện đại trên nền tảng số.
Trước mắt, Tổng cục Hải quan đang tập trung xây dựng và triển khai dự án xây dựng hệ thống công nghệ thông tin thực hiện hải quan số đáp ứng yêu cầu nghiệp vụ trong thông quan giai đoạn 2023 - 2025; hệ thống công nghệ thông tin phục vụ triển khai Cơ chế một cửa quốc gia, Cơ chế một cửa ASEAN theo định hướng xử lý tập trung.
Cùng với nỗ lực xây dựng Hải quan số và để đáp ứng nhu cầu phát triển trong giai đoạn mới, phù hợp với chủ trương, kế hoạch chuyển đổi số của Chính phủ, của Bộ Tài chính, Tổng cục Hải quan tiếp tục hoàn thiện Đề án cơ sở dữ liệu quốc gia về Hải quan trình Chính phủ.
Với vai trò là cơ quan thường trực Ủy ban Chỉ đạo Quốc gia về Cơ chế một cửa quốc gia, một cửa ASEAN và tạo thuận lợi thương mại, trong những năm qua, Tổng cục Hải quan thường xuyên phối hợp chặt chẽ với các bộ, ngành để thực hiện Kế hoạch tổng thể triển khai Cơ chế một cửa quốc gia, Cơ chế một cửa ASEAN và tạo thuận lợi thương mại. Đến nay, Cơ chế một cửa quốc gia đã có 250 TTHC của 13 bộ, ngành kết nối với trên 6,4 triệu bộ hồ sơ của hơn 63 nghìn doanh nghiệp.
Về Cơ chế một cửa ASEAN, đã kết nối chính thức để trao đổi thông tin chứng nhận xuất xứ mẫu D điện tử với 09 nước thành viên ASEAN. Phối hợp với Ban Thư ký ASEAN và các nước thành viên để triển khai kết nối trao đổi tờ khai hải quan ASEAN theo đúng kế hoạch, lộ trình chung (dự kiến kết nối thử nghiệm trao đổi chứng nhận kiểm dịch thực vật trong năm 2023). Bên cạnh đó, ASEAN cũng đang trao đổi để xây dựng giải pháp, lộ trình kết nối trao đổi chứng từ điện tử giữa ASEAN và các đối tác như: Nhật Bản, Trung Quốc, Hàn Quốc...
Ngoài ra, Tổng cục Hải quan đã phối hợp với các đơn vị liên quan hoàn thành kết nối Cổng thông tin một cửa quốc gia với Cổng Dịch vụ công quốc gia. Trên cơ sở đó đã tích hợp lên Cổng Dịch vụ công quốc gia 12 dịch vụ công trực tuyến của các Bộ Giao thông vận tải, Bộ Y tế, Bộ Công Thương, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn. Từ 20/4/2023, Tổng cục Hải quan tổ chức triển khai thực hiện khai báo, tiếp nhận, kiểm tra, xác nhận Bản kê thông tin hàng hóa nhập khẩu điện tử đối với hàng hóa nhập khẩu qua cửa khẩu đường bộ, đường thủy nội địa.
Để đẩy mạnh cung cấp dịch vụ công trực tuyến phục vụ người dân và doanh nghiệp, tính đến nay trong số 219 TTHC do cơ quan Hải quan thực hiện, đã có 140 TTHC được cung cấp dịch vụ công trực tuyến toàn trình (chiếm 64%), 58 TTHC được cung cấp dịch vụ công trực tuyến một phần (chiếm 26,5%), 21 TTHC được cung cấp thông tin trực tuyến (chiếm 9,5%).
Cùng với đó, Tổng cục Hải quan tiếp tục hoàn thiện Hệ thống giám sát, quản lý hải quan và một số phần mềm để đưa vào áp dụng, gồm: Hệ thống tiếp nhận, kiểm tra, xác nhận Bản kê thông tin hàng hóa nhập khẩu điện tử đối với hàng hóa nhập khẩu qua đường khẩu đường bộ, đường thủy nội địa; Phần mềm quản lý tem điện tử; Phần mềm quản lý kinh doanh hàng miễn thuế; xây dựng mẫu niêm phong hải quan để quản lý, giám sát đối với hàng hoá vận chuyển trong container lạnh...
Đầu năm 2023, Tổng cục Hải quan phê duyệt Đề án thí điểm nộp thuế điện tử đối với hàng hóa xuất khẩu, nhập khẩu qua tổ chức cung ứng dịch vụ trung gian thanh toán nhằm phát triển và gia tăng tiện ích cho người nộp thuế; đa dạng hóa phương thức nộp thuế điện tử đáp ứng Đề án phát triển thanh toán không dùng tiền mặt tại Việt Nam giai đoạn 2021 - 2025, giảm thời gian nộp thuế, góp phần rút ngắn thời gian hoàn thành thủ tục hải quan đối với hàng hóa xuất khẩu, nhập khẩu; tăng cường kết nối giữa các tổ chức cung ứng dịch vụ trung gian thanh toán với Cổng thanh toán điện tử Hải quan. Kết quả đến nay, Tổng cục Hải quan triển khai thu thuế điện tử đạt trên 98% tổng số thu ngân sách của Ngành.
Để đẩy mạnh thanh tra, kiểm soát, cải thiện môi trường kinh doanh
Nhằm củng cố an ninh chuỗi cung ứng và tăng cường lợi ích chung, tạo thuận lợi thương mại của các bên tham gia, ngày 14/02/2023, Tổng cục trưởng Tổng cục Hải quan Việt Nam và Lãnh đạo Hải quan các nước thành viên Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á - ASEAN đã ký Thỏa thuận công nhận lẫn nhau (MRA) theo hình thức trực tuyến về Chương trình doanh nghiệp ưu tiên (AEO).
Thông qua việc công nhận lẫn nhau, các doanh nghiệp ưu tiên sẽ được hưởng nhiều lợi ích cụ thể như: tăng lợi ích kinh tế do giảm tỷ lệ kiểm tra, giảm thời gian thông quan và chi phí liên quan (chi phí lưu kho bãi, chi phí nhân công); đảm bảo giao hàng đúng thời hạn, nâng cao lợi thế cạnh tranh; tăng cường an ninh chuỗi cung ứng hàng hóa khi xuất nhập khẩu hàng hóa giữa các quốc gia ký kết thỏa thuận...
Hiện tại, Tổng cục Hải quan đang tích cực phối hợp với đơn vị chức năng để xây dựng bộ chỉ số chính đánh giá, đo lường hoạt động các TTHC thực hiện qua Cơ chế một cửa quốc gia. Vừa qua, Tổng cục Hải quan phối hợp với Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI), Cơ quan Phát triển quốc tế Hoa Kỳ (USAID) tổ chức hội nghị đối thoại doanh nghiệp vùng năm 2023 với mục tiêu thúc đẩy hoạt động xuất nhập khẩu, tháo gỡ khó khăn cho doanh nghiệp trong hoạt động xuất nhập khẩu.
Cùng với đó, Tổng cục Hải quan đã tích cực, chủ động phối hợp với các bộ quản lý chuyên ngành để rà soát, chuẩn hóa Danh mục hàng hóa thuộc đối tượng quản lý chuyên ngành có mã số HS phù hợp với Danh mục hàng hóa xuất nhập khẩu Việt Nam ban hành kèm theo Thông tư số 31/2022/TT-BTC ngày 08/6/2022.
Bên cạnh đó, Tổng cục Hải quan chủ động trao đổi, phối hợp với các bộ, ngành kịp thời tháo gỡ, giải quyết các khó khăn vướng mắc trong quá trình thực thi các quy định pháp luật về quản lý, kiểm tra chuyên ngành đối với hàng hóa xuất nhập khẩu; hướng dẫn Cục Hải quan các tỉnh, thành phố và cộng đồng doanh nghiệp thực hiện thống nhất, đúng quy định.
Hình 1: Biểu đồ thể hiện kết quả phân luồng tính đến ngày 15/6/2023
Nguồn: Cục Quản lý rủi ro (Tổng cục Hải quan)
Tính đến ngày 15/6/2023, thông qua các hoạt động thanh tra, kiểm tra, giám sát, đặc biệt là hoạt động kiểm soát hải quan, toàn ngành Hải quan đã phát hiện, bắt giữ và xử lý 8.068 vụ việc vi phạm pháp luật hải quan, tăng 7,1% so với cùng kỳ năm 2022. Trị giá hàng hóa vi phạm ước tính 2.674,8 tỷ đồng, giảm 29,1% so với cùng kỳ năm 2022.
Cơ quan Hải quan đã khởi tố 18 vụ, giảm 25% so với cùng kỳ năm 2022 và kiến nghị khởi tố 59 vụ, tăng 7,3% so với cùng kỳ năm 2022. Số tiền thu nộp ngân sách nhà nước là 314,8 tỷ đồng, tăng 50,6% so với cùng kỳ năm 2022. Các hoạt động thanh tra, kiểm soát của ngành Hải quan đã góp phần quan trọng trong việc bảo đảm chấp hành nghiêm chỉnh pháp luật hải quan, phòng, chống buôn lậu, gian lận thương mại, bảo đảm môi trường kinh doanh bình đẳng, lành mạnh.
Trước tình hình doanh nghiệp còn gặp nhiều khó khăn, thời gian qua, Tổng cục Hải quan đã chỉ đạo các cục Hải quan tỉnh, thành phố chưa thực hiện kiểm tra sau thông quan theo kế hoạch đối với các cuộc kiểm tra chưa cần thiết, tập trung nghiên cứu, lựa chọn các doanh nghiệp, mặt hàng để kiểm tra có trọng tâm trọng điểm hoặc có dấu hiệu vi phạm.
